๐— ฬฒ๐—ฒฬฒ๐—ปฬฒ ฬฒ๐—ผฬฒ๐—ณฬฒ ฬฒ๐—ฃฬฒ๐—ฟฬฒ๐—ถฬฒ๐—ปฬฒ๐—ฐฬฒ๐—ถฬฒ๐—ฝฬฒ๐—นฬฒ๐—ฒฬฒ:ฬฒ ฬฒ๐—žฬฒ๐—ฎฬฒ ฬฒ๐—จฬฒ๐—ฝฬฒ๐—ฎฬฒ๐˜ฬฒ๐—บฬฒ๐—ถฬฒ ฬฒ๐—–ฬฒ๐—ตฬฒ๐—ถฬฒ๐—ปฬฒ ฬฒ๐—ฅฬฒ๐—ฎฬฒ๐—บฬฒ๐—ธฬฒ๐—ตฬฒ๐—ฒฬฒ๐—นฬฒ ฬฒ๐—›ฬฒ๐—ฟฬฒ๐˜‚ฬฒ๐—ฎฬฒ๐—ถฬฒ๐˜ฬฒ๐˜‚ฬฒ ฬฒ๐—ฃฬฒ๐—ฎฬฒ๐˜ฬฒ๐—ตฬฒ๐˜‚ฬฒ๐—บฬฒ

Chin News

๐— ฬฒ๐—ฒฬฒ๐—ปฬฒ ฬฒ๐—ผฬฒ๐—ณฬฒ ฬฒ๐—ฃฬฒ๐—ฟฬฒ๐—ถฬฒ๐—ปฬฒ๐—ฐฬฒ๐—ถฬฒ๐—ฝฬฒ๐—นฬฒ๐—ฒฬฒ:ฬฒ ฬฒ๐—žฬฒ๐—ฎฬฒ ฬฒ๐—จฬฒ๐—ฝฬฒ๐—ฎฬฒ๐˜ฬฒ๐—บฬฒ๐—ถฬฒ ฬฒ๐—–ฬฒ๐—ตฬฒ๐—ถฬฒ๐—ปฬฒ ฬฒ๐—ฅฬฒ๐—ฎฬฒ๐—บฬฒ๐—ธฬฒ๐—ตฬฒ๐—ฒฬฒ๐—นฬฒ ฬฒ๐—›ฬฒ๐—ฟฬฒ๐˜‚ฬฒ๐—ฎฬฒ๐—ถฬฒ๐˜ฬฒ๐˜‚ฬฒ ฬฒ๐—ฃฬฒ๐—ฎฬฒ๐˜ฬฒ๐—ตฬฒ๐˜‚ฬฒ๐—บฬฒ โŸจestimated reading time: 6 minutes, 1317 words โŸฉ

“Nangmah von chim lo, CIA le American te pawl hmanh nih an ka ngiar lengmang hmanhah a rak ikam lomi, a principle a lonh bak lomi ah na ka rel lo maw. Minung asimi nih cun kalpimi, dirpimi ngeih bak ding, cu dirpimi rileng cu lonh lo ding asi”

๐—ฃ๐˜‚ ๐—›๐—ฟ๐—ฎ๐—ป๐—ด ๐—ก๐—ฎ๐˜„๐—น kha interview tuah an hal lengmang i cu lioah a lehnak hna bia asi. Mi tampi nih ral a thawhnak, a ralแนญhatnak, holh le bia a rumnak hna khi an chim tawn. Kei nih Pu Hrang Nawl ka upatnak cu: dirhmun fek “principle” a ngeihmi, a principle ahcun zeitluk harnak zong a kal taak khawh i sifah zong a tuar khawhmi kha asiโ€“โ€“”miroling” ti zongin kan ti.

June 1951 thimnak ah MP hmun 10 hmumi Pu Za Hre Lian nih khan Chin cozah cu aser awk asi ko i Chin Vuanci a tlaih colh ding zong asi. MP hmun 2 lawng hmumi Capt. Mang Tung Nung cu chim awk khi a um lo.

Nain, Prime Minister U Nu nih ๐—–๐—ฎ๐—ฝ๐˜. ๐— ๐—ฎ๐—ป๐—ด ๐—ง๐˜‚๐—ป๐—ด ๐—ก๐˜‚๐—ป๐—ด tu kha Chin cozah ser afial, Chin Vuanci cu a pek. U Nu hi phung a buar lo. Zeicatiah Chin Vuanci cu Union Cabinet Member asi fon caah section 197 ningin amah a duhmi Union Cabinet cu sernak nawl a ngei.

Nain, Capt. Mang Tung Nung nih a duh maw ti ahcun duh hlah! “๐‘๐‘’๐‘–๐‘ก๐‘–๐‘›๐‘‘๐‘Žโ„Ž ๐‘€๐‘ƒ 2 ๐‘™๐‘Ž๐‘ค๐‘›๐‘” ๐‘Ž โ„Ž๐‘š๐‘ข๐‘š๐‘– ๐‘›๐‘–โ„Ž ๐ถโ„Ž๐‘–๐‘› ๐‘‰๐‘ข๐‘Ž๐‘›๐‘๐‘– ๐‘™๐‘’ ๐ถโ„Ž๐‘–๐‘› ๐‘๐‘œ๐‘ง๐‘Žโ„Ž ๐‘๐‘ข ๐‘˜๐‘Ž ๐‘ ๐‘’๐‘Ÿ ๐‘™๐‘Ž๐‘–, ๐‘Ž ๐‘ก๐‘Ž๐‘ง๐‘Ž ๐‘™๐‘œ, ๐‘‘๐‘’๐‘š๐‘œ๐‘๐‘Ÿ๐‘Ž๐‘๐‘ฆ ๐‘โ„Ž๐‘ข๐‘›๐‘”๐‘˜๐‘Ž๐‘™โ„Ž ๐‘Ž๐‘ ๐‘–” tiah ati โ€“โ€“a duh lo!

Mi tampi nih Zomi sinain “Chin” min a pommi, Chin nunphung a dirpinak le CND sertu le rohtu a sinak te hna khi an chim tawn. Kei nih Capt. Mang Tung Nung ka upatnak cu bawi rengsang sinak hna nih a hninsai lo, dinfelnak kha a dirpi, a dik lomi le a hman lomi thil tuah cu a duh bak lo. โ€œA Man of Integrity” ka ti. Ka uar tuk!

Arakan Party nih atei nain vuncichok le State cozah sernak nawl a khammi te hna hi Capt. Mang Tung Nung bantuk lungput nih cun a duh hrimhrim lai lo ti hi a tuanbia ah a lang. Zohchunh tlak asi.

Bia a chim dih i a แนญhut bakah duak a tho ve zau i, “๐‘ง๐‘’๐‘–๐‘ก๐‘–๐‘›๐‘‘๐‘Žโ„Ž ๐‘›๐‘Ž๐‘›๐‘”๐‘š๐‘Žโ„Ž๐‘๐‘– ๐‘›๐‘–โ„Ž 1947 ๐‘ƒโ„Ž๐‘ข๐‘›๐‘”โ„Ž๐‘Ÿ๐‘Ž๐‘š ๐‘๐‘ข ๐น๐‘’๐‘‘๐‘’๐‘Ÿ๐‘Ž๐‘™ ๐‘โ„Ž๐‘ข๐‘›๐‘” ๐‘Ž๐‘ ๐‘–, ๐‘›๐‘Ž ๐‘ก๐‘– ๐‘˜โ„Ž๐‘Ž๐‘คโ„Ž. 1947 ๐‘ƒโ„Ž๐‘ข๐‘›๐‘”โ„Ž๐‘Ÿ๐‘Ž๐‘š ๐‘๐‘ข ๐น๐‘’๐‘‘๐‘’๐‘Ÿ๐‘Ž๐‘™ ๐‘Ž๐‘ ๐‘– ๐‘™๐‘œ, ๐‘ˆ๐‘›๐‘–๐‘ก๐‘Ž๐‘Ÿ๐‘ฆ ๐‘Ž๐‘ ๐‘–” tiah Ex-Prime Minister U Nu cu a hmaichia ko in a tuah i a แนญhu.

๐—ฃ๐˜‚ ๐—Ÿ๐—ถ๐—ฎ๐—ป ๐—จ๐—ž asi. Rangoon i Chin ramkhel mino rual tonnak pakhat ah Kawlram Vuncichok hlun U Nu cu biachim an sawm i cu lioah a cangmi asi. “Hmaichia in ato ko i cuticun inn ah a lawi ko..” tiah naiah bialam phanah a ka chimh.

Ka lungchuak thutmi cu tulio ah Chin Seminar pakhat ah Daw Aung San Suu Kyi nih mah ticun chim tuah sehlaw a dirhnawh ngammi hi kan um hnga hme maw.. ti hi asi.

Mi tampi nih phung upadi a thiamnak, Chin tuanphung a hngalh- kaunak, pawpi le cakei bang an rak tihmi ๐‘๐‘œ๐‘โ„Ž๐‘œโ„Ž๐‘๐‘– Ne Win hmai Federal phung a rak aupi ngammi te hna khi an chim tawn. Kei nih Pu Lian Uk ka upatnak cu miphun ramkhel thinlung ah a thuk, a takmi Chin nationalist, a dirpimi le kalpimi miphun ramkhel aa fiang i a dirhmun ah a hnget โ€“ “A Man of Principle” asi.

Ramkhelrian ahcun upat hmaizah tlaknak hi biachim thiamnak, ramkhel hlawhtlinnak, capar sang kainak, caแนญial thiamnak le minthan laarnak te hnaah hin asi theng lo. Hi bantuk upat hmaizahnak hi cu sau hna a nguh lo kho tawn. Capt. Mang Tung Nung le Pu Hrang Nawl hna hi catang sangpi a kaimi an si lem lo. Pu Lian Uk zong hi biachim holhrel a thiammi cu asi lem lo. Nain, upat an tlakโ€“โ€“ ” A Man of Principle” le โ€œA Man of Integrity” si hi ramkhel ahcun “tawh” asi ko.

Prof. Dr Maung Maung Gyi nih “๐ต๐‘ข๐‘Ÿ๐‘š๐‘’๐‘ ๐‘’ ๐‘ƒ๐‘œ๐‘™๐‘–๐‘ก๐‘–๐‘๐‘Ž๐‘™ ๐‘‰๐‘Ž๐‘™๐‘ข๐‘’” timi cauk ah “๐พ๐‘Ž๐‘ค๐‘™๐‘š๐‘– ๐‘๐‘ข ๐‘Ÿ๐‘’๐‘›๐‘” ๐‘ ๐‘–๐‘›๐‘Ž๐‘˜ ๐‘™๐‘’ ๐‘™๐‘–๐‘šโ„Ž๐‘Ž๐‘›๐‘” ๐‘š๐‘–๐‘กโ„Ž๐‘š๐‘Ž๐‘– ๐‘˜โ„Ž๐‘– ๐‘Ž๐‘› ๐‘ง๐‘œโ„Ž ๐‘ก๐‘ข๐‘˜. ๐‘€๐‘– ๐‘Ž๐‘› ๐‘ก๐‘Žโ„Ž ๐‘ก๐‘–๐‘˜๐‘Žโ„Ž ๐‘Ž ๐‘ž๐‘ข๐‘Ž๐‘™๐‘–๐‘ก๐‘ฆ ๐‘กโ„Ž๐‘–๐‘Ž๐‘š๐‘“๐‘–๐‘š๐‘›๐‘Ž๐‘˜ ๐‘ง๐‘œโ„Ž ๐‘™๐‘œ๐‘–๐‘› ๐‘Ž ๐‘‘๐‘–๐‘Ÿโ„Ž๐‘š๐‘ข๐‘› ๐‘Ÿ๐‘’๐‘›๐‘” ๐‘ ๐‘–๐‘›๐‘Ž๐‘˜ ๐‘š๐‘–๐‘กโ„Ž๐‘š๐‘Ž๐‘– ๐‘–๐‘› ๐‘Ž๐‘› ๐‘ง๐‘œโ„Ž” tiah ati. (แ€™แ€ผแ€”แ€บแ€™แ€ฌแ€ทแ€œแ€ฐแ€ทแ€กแ€–แ€ฝแ€ฒแ€ทแ€กแ€…แ€Šแ€บแ€ธแ€™แ€พแ€ฌ แ€›แ€ฌแ€‘แ€ฐแ€ธแŠ แ€‚แ€ฏแ€แ€บแŠ แ€กแ€†แ€„แ€ทแ€บแ€กแ€แ€”แ€บแ€ธแ€€แ€ญแ€ฏ แ€กแ€แ€ฑแ€ฌแ€บแ€™แ€€แ€บแ€€แ€ผ แ€แ€šแ€บแ‹แ€œแ€ฐแ€แ€…แ€บแ€ฆแ€ธแ€€แ€ญแ€ฏแ€ก แ€€แ€ฒแ€–แ€ผแ€แ€บแ€›แ€ฌแ€™แ€พแ€ฌ แ€•แ€„แ€บแ€€แ€ญแ€ฏแ€šแ€บ แ€กแ€›แ€Šแ€บแ€กแ€žแ€ฝแ€ฑแ€ธแ€€แ€ญแ€ฏแ€™แ€€แ€ผแ€Šแ€ทแ€บแ€˜แ€ฒ แ€‚แ€ฏแ€แ€บ แ€กแ€†แ€„แ€ทแ€บแ€กแ€แ€”แ€บแ€ธ แ€€แ€ญแ€ฏแ€žแ€ฌ แ€€แ€ผแ€Šแ€ทแ€บ แ€€แ€ผแ€แ€šแ€บแ‹ แ€กแ€›แ€Šแ€บแ€กแ€แ€ปแ€„แ€บแ€ธแ€€แ€ญแ€ฏ แ€ฆแ€ธแ€…แ€ฌแ€ธแ€™แ€•แ€ฑแ€ธแ€˜แ€ฒ แ€›แ€ฌแ€‘แ€ฐแ€ธ แ€กแ€†แ€„แ€ทแ€บแ€กแ€แ€”แ€บแ€ธแ€€แ€ญแ€ฏ แ€ฆแ€ธแ€…แ€ฌแ€ธ แ€•แ€ฑแ€ธแ€€แ€ผแ€แ€šแ€บ)

Ka upatmi hna pathum bantuk hi cu Kawlmi “๐‘๐‘œ๐‘™๐‘–๐‘ก๐‘–๐‘๐‘Ž๐‘™ ๐‘๐‘ข๐‘™๐‘ก๐‘ข๐‘Ÿ๐‘’” bangin mi rumra hihai lianhnak, chawva phaisa, reng sinak bawi mithmai hna nih an “principle” kha a hninh khawhmi phun asi lo. Thil dang ahcun chanbaunak zong an ngei ve men lai. Nain, cu bantuk a fekmi an “principle” zonah lungvar mansung bang man an ngeihnak le upat hmaizah an tlaknak zon cu asi.

Mirang nih “๐‘ ๐‘ข๐‘๐‘๐‘’๐‘ ๐‘  โ„Ž๐‘Ž๐‘  ๐‘š๐‘Ž๐‘›๐‘ฆ ๐‘“๐‘Ž๐‘กโ„Ž๐‘’๐‘Ÿ๐‘ , ๐‘“๐‘Ž๐‘–๐‘™๐‘ข๐‘Ÿ๐‘’ ๐‘–๐‘  ๐‘Ž๐‘› ๐‘œ๐‘Ÿ๐‘โ„Ž๐‘Ž๐‘›” tiah an ti. Minung hi rum le lianh lio ahcun dawtu chungkhar le sahlawh tampi ngeih nain tlak-chuk tikah mileng chawnbiatu hmanh ngeih ti lo si khi a fawite. Prof. Dr Maung Maung Gyi nih, “๐พ๐‘Ž๐‘ค๐‘™๐‘š๐‘– ๐‘๐‘ข ๐‘š๐‘–๐‘กโ„Ž๐‘š๐‘Ž๐‘– ๐‘Ÿ๐‘’๐‘›๐‘” ๐‘ ๐‘–๐‘›๐‘Ž๐‘˜ ๐‘Ž ๐‘›๐‘”๐‘’๐‘–๐‘š๐‘– ๐‘˜โ„Ž๐‘Ž โ„Ž๐‘’โ„Ž๐‘โ„Ž๐‘’๐‘ก ๐‘Ž๐‘› ๐‘˜๐‘œ๐‘šโ„Ž โ„Ž๐‘›๐‘Ž โ„Ž๐‘– ๐‘š๐‘–๐‘กโ„Ž๐‘š๐‘Ž๐‘– ๐‘™๐‘–๐‘šโ„Ž๐‘Ž๐‘›๐‘” ๐‘Ÿ๐‘’๐‘›๐‘” ๐‘ ๐‘–๐‘›๐‘Ž๐‘˜ ๐‘Ž ๐‘›๐‘”๐‘’๐‘– ๐‘ก๐‘– ๐‘™๐‘œ๐‘š๐‘– ๐‘๐‘ข ๐‘ ๐‘–๐‘Ž๐‘›๐‘”๐‘๐‘Žโ„Ž๐‘Ÿ๐‘Ž๐‘›๐‘” ๐‘โ„Ž๐‘ข๐‘›๐‘”๐‘˜โ„Ž๐‘Ž๐‘Ÿ โ„Ž๐‘š๐‘Ž๐‘›โ„Ž โ„Ž๐‘œ๐‘–๐‘˜๐‘Ž๐‘ค๐‘š ๐‘Ž๐‘› ๐‘›๐‘”๐‘’๐‘– ๐‘ก๐‘– ๐‘™๐‘œ” tiah ati. (แ€‚แ€ฏแ€แ€บแ€กแ€†แ€„แ€ทแ€บแ€กแ€แ€”แ€บแ€ธแ€›แ€พแ€ญแ€žแ€ฐแ€€แ€ญแ€ฏแ€™แ€ญแ€แ€บแ€–แ€ฝแ€ฒแ€ทแ€•แ€ผแ€ฎแ€ธ แ€‚แ€ฏแ€แ€บแ€กแ€†แ€„แ€ทแ€บแ€กแ€แ€”แ€บแ€ธ แ€™แ€›แ€พแ€ญแ€žแ€ฐแ€€แ€ญแ€ฏ แ€›แ€พแ€ฑแ€ฌแ€„แ€บแ€€แ€ผแ€‰แ€บแ€€แ€ผแ€แ€šแ€บแ‹แ€˜แ€ฏแ€›แ€„แ€ทแ€บแ€™แ€ญแ€žแ€ฌแ€ธแ€…แ€ฏแ€แ€„แ€บแ€แ€ฝแ€ฑแ€‘แ€ฒแ€™แ€พแ€ฌแ€แ€ฑแ€ฌแ€„แ€บแ€กแ€†แ€„แ€ทแ€บแ€กแ€แ€”แ€บแ€ธแ€™แ€›แ€พแ€ญแ€แ€ฑแ€ฌแ€ทแ€›แ€„แ€บ แ€กแ€•แ€ฑแ€ซแ€„แ€บแ€ธแ€กแ€žแ€„แ€บแ€ธ แ€™แ€›แ€พแ€ญแ€แ€ฑแ€ฌแ€ทแ€˜แ€ฐแ€ธแ‹)

Ralkap cozah an lal lio chanah kan mifim le bochanmi tampi cu USDP ah an rak lut nain tucu a lut duhmi hi an um theng ti rua hna lo. Tulio ah NLD hi cu Bochoh Aung San fanu DASSK nih a kan nunpi lio asi lengah cozah an lal liopi asi i an muidawh tuk lio le an lianh saling liote asi. Hi lioah tlangmi chungin chungkhar dawtu sahlawh rualchan tampi khi a ngei ko laiโ€“โ€“ khuaruahhar asi lo. Sihmanhsehlaw Chin ramkhel ah ka upatmi pathum hna hi cu Dr. Maung Maung Gyi chim bang ๐ต๐‘ข๐‘Ÿ๐‘š๐‘’๐‘ ๐‘’ ๐‘ƒ๐‘œ๐‘™๐‘–๐‘ก๐‘–๐‘๐‘Ž๐‘™ ๐‘๐‘ข๐‘™๐‘ก๐‘ข๐‘Ÿ๐‘’ phun nih a tei hna lo โ€“ U Nu lianhnak, Ne Win huham le DASSK laarnak hna nih chukcho a thui khawhmi phun an si lo. Cu ruangah an zapi tein Kawl Party ah pakhat hmanh an um hna lo โ€“ Miphun Party ah an um dih.

Hi bantuk “principle” a ngeimi hna cu duhnung ngaiin a rami ๐‘Ž๐‘˜โ„Ž๐‘ข๐‘›โ„Ž๐‘ง๐‘– le chawva tangka mithmai hna nih fawi tein a thleng hna lo. Thil dang “policy” ahcun ram sining hoihin thlen khawh asi ko. Nain, “principle” ahcun a fek ngaingaimi a ruang a um lo ahcun ithlen afawi ti lo. Biana ah: ๐— ๐—ถ๐—ฝ๐—ต๐˜‚๐—ป ๐—ฃ๐—ฎ๐—ฟ๐˜๐˜† ๐—ถ๐—ป ๐—ž๐—ฎ๐˜„๐—น ๐—ฃ๐—ฎ๐—ฟ๐˜๐˜† ๐—ฎ๐—ต ๐—ถ๐˜ฬฃ๐—ต๐—ถ๐—ฎ๐—น ๐—ฐ๐˜‚ ๐˜ƒ๐—ผ๐—ถ๐—ธ๐—ต๐—ฎ๐˜ ๐˜๐—ต๐—ถ๐—ต ๐˜๐—ฎ ๐—ถ ๐—ต๐˜‚๐—ป ๐˜๐—ต๐—ฎ๐˜„๐—ต ๐˜ฬฃ๐—ต๐—ฎ๐—ป ๐˜๐—ถ ๐—น๐—ผ ๐—ฎ๐—ต๐—ฐ๐˜‚๐—ป ๐—ฎ๐—ณ๐—ฎ๐˜„๐—ถ ๐˜๐—ถ ๐—น๐—ผ. ๐—ž๐—ฎ๐˜„๐—น ๐—ฃ๐—ฎ๐—ฟ๐˜๐˜† ๐—ถ๐—ป ๐— ๐—ถ๐—ฝ๐—ต๐˜‚๐—ป ๐—ฃ๐—ฎ๐—ฟ๐˜๐˜† ๐—ฎ๐—ต ๐—ถ๐˜ฬฃ๐—ต๐—ถ๐—ฎ๐—น ๐˜ฬฃ๐—ต๐—ฎ๐—ป ๐˜‡๐—ผ๐—ป๐—ด ๐—ฐ๐˜‚ ๐˜ฬฃ๐—ต๐—ถ๐—ฎ๐—บ๐˜ฬฃ๐—ต๐—ถ๐—ฎ๐—บ. “Principle” a biapitning kha ka chim duhmi asi. Ramkhel ahcun “principle” cu “nunnak” tluk asi.

Chin mino nationalism tiva a lian! Hi lioah na pawngkam ah mi a thongthong cu ๐‘Ž๐‘˜โ„Ž๐‘ข๐‘›โ„Ž๐‘ง๐‘– le chawva tangka hna nih an dirhmun a thui len men hna lai. Na velchum ah mi a zaza cu khua le pengtlang chungkhar sinak hna nih an tlaihtleng a lehthal len men hna lai. Na kiangkap ah mi a singsing cu mi lianhnak laarnak le bawi sinak reng mithmai hna nih an zumhnak a hninh len men hna lai i cu ruangah holh-ngam loin an hmur aa hupmi hna zong kha an um men hna lai. Chin mino sinah hihi hun chim ka duh: a fekmi tlaihtleng dirhmun “principle” le zumhtlak dinfelnak “integrity” ngeih hi asi. Nangmah cu: cu bantuk thil menmen nih na zumhnak in hnin hlah sehlaw na dirhmun in thleng hlah seh ti hi asi. Kawlmi “๐‘๐‘œ๐‘™๐‘–๐‘ก๐‘–๐‘๐‘Ž๐‘™ ๐‘ฃ๐‘Ž๐‘™๐‘ข๐‘’” le Chinmi “๐‘๐‘œ๐‘™๐‘–๐‘ก๐‘–๐‘๐‘Ž๐‘™ ๐‘ฃ๐‘Ž๐‘™๐‘ข๐‘’” hi cu an idang. Kan icawn ve lai lo. Chin ramkhel ah bochantlakmi cu a fekmi “principle” an ngei: kalpimi, dirpimi an ngei bak i cu rileng cu an lonh ti lo. Cucu kan “role modle” an si hna awk asi.

Salai Van Lian Thang
19 Octotober 2020