By Luther Tin Hre: Kan pi Suu Kyi lungthin put le federal cozah dirh aa zuamnak kong tawite in tial ka duh. Ramkhel kong hi a duh ngaimi ka si lo nain ramkhel thlihran umkelning a caan tete i kan cuanh pahmi tete nih theihhngalhnak zeimawzat cu a ka pek ko rua tiah ka ruah.

A pakhatnak ah langhter ka duhmi cu Suu Kyi dirhmun le lungput hi a si. Suu Kyi hi um hlah seh law Kawlram hi tahhram le buainak lawng tein a khat men lai. Ralkap le hriam tlai bu karlak ah cengceh reh in reh kan fawi. Kawl miphun sin zong in namchuk kan tong ngaingai lai. Suu Kyi dah ti lo cu NLD upa chung lila zong in a kan daw taktakmi an um tlawm. Suu Kyi nih cun kawl an siah Tlang Cung miphun kan siah fale dawt in a kan dawt bak tiah ka hmuh.

Vice President a kan petu zong Suu Kyi a si. Cheukhat catial hna nih ‘Chin MP thawng in VP a tling’ an ti. ’Thawng in’ timi hi a hmaan lomi biafang a si. VP hi First a siah Second a siah a kan pekmi hrimhrim mi a si. Vote tu nih second ah a chiah. Cucaah Suu Kyi a nunchung ahcun Kawl an siah Tlang Cung miphun kan siah dawtu nucan kan ngei ti hi philh lo ding a si. NLD upa an siah Kawl an siah kan covo a simi paoh cu zeitluk in chuh le kham an timh zong ah Suu Kyi a kan dawtnak cu an kham kho lo hrimhrim lai.

A pahnihnak ah cun, federal cozah phung (system) dirh khawhnak ding ah fak piin aa zuam ti zong kan theih a hau. Zeihmanh thei set lo hin hehtiah kan au i kan khuang ve tawn i, soisel lawng te kan rian. A hmaan lo. Federal cozah ser kho ding tiang in kan phak khawh bal lomi hi ralkap zong an si i, Tlang Cung hriam tlai zong an rak si. Tlang Cung miphun nih hin federal uknak cu kan duh tuk ko nain a hmun phak khawhnak ding lam sial an thiam lo Or an sial kho lo.

Hriam tlaih kan duhnak nih maw or ralkap zumh lonak nih lam a kan tlauter lengmang. Cu tikah ralkap nih federal cu an tih tuk. Ram then khuainak lam bantukin an ruah peng. Ram then khuai ding hi an duh lo tuk. Hi pahnih a fon khotu ding cu Suu Kyi lam zulhnak thawng in a si lai.

Nay Pyi Daw i NCA min an thut lio i Suu Kyi biachim kha tha tein a rel or ngaimi hna caah cun zeitluk in dah federal uknak phung a duh ti fiang tuk in a lang i, zeitluk in dah ralkap nih kap hnih zumh lonak le kahdohnak nih federal lam a hrawh timi pawl hna zong fiang tuk in a langhter len hna. Sau taktak a chimmi tungtlang (key) cu zeitin dah federal uknak phung kan ser khawh lai. Zeidah kan herh? Zeidah kan tuah a hau? tbk lawng te a langhter.

A hramthok ah a chimmi cu ‘hi minthut hi Democratic Federal Republic dirhnak hram kan thlak hmasanak lungphun a si’ a ti. Kap hnih in zumh veve a hauhnak le raltuknak nih tihnak le harsatnak a chuah pinak in a vun langhter hna i, kahin fiang tuk in a chimmi cu ‘Independence thok in federal uknak phung ser kan i zuammi vialte hna cu raltuknak nih a thazaang a rak derter tuk lengmang’ a ti.

Federal cozah sernak nih daihnak le thanchonak a ser lai ti zong fiang tuk in a langhter zeicahtiah Tlang Cung miphun mangmanh peng a si zong a fiang tuk. ‘Fak piin chim ka duhmi cu zeitluk har a si zongah zeitluk in challenge a tam zong federal goal hi dinh taktak hrimhrim hna hlah u sih’ tiah mipi sinah nawlnak a tuah.

A chim thanmi tu cu ‘kan mipi duhning le ram pumpi duhning in a si lai. Hihi kan union zalonnak lam zong a si lai’ a ti. Inn hrenh chungin an rak chuah tlawmpal khan ramchung he ramleng he federal expert pawl a auh hna i Federalism kong tial ding in a rak fial cang hna.

Min langhter a duh lomi Kawlram activist pakhat nih Irrawaddy news ah a chimmi cu ‘keimah zong Suu Kyi nih a pumpak hrimhrim in “Federalism and the Spirit of the Union,” tial a ka fial. Ka tial cuahmah lio si’ a ti. A chap rihmi cu ‘ralkap nih federal uknak cu thenkuainak a si lai tiah an tih tuk, nain Pi Suu nih cun a kan fonhtomtu a si lai tiah a zumh’ a ti.

2017 ah khan Canada a tlawng i Prime Minister Justin Trudea he an i tong. Suu Kyi nih a timi cu ‘Canada federal uknak hi kan ram daihnak le humhimnak pe kho tu a si lai. Cawn ka duh’ a rak ti. A peh thanmi cu ‘Canada federaliam cawn ding in hikaa ka phak khawh caah kaa lawm tuk. Canada uknak system hin kanmah zong kan i thok ve lai. Democratic Federal Union dirh kan i zuam cuahmah lio a si’ tiah a ti.

Cucaah cun Suu Kyi hlei in bochan ding an um lo. A nunnak pek sian tiang in a ram le mipi a daw taktak tu a si. Mipi le rampi caah zeidah a tha bik lai ti zong a ruat i theipar chuahter aa zuam. Hi thil an tlin lo ahcun Tlang miphun hriam tlai mawh zong aa tel lai i, ralkap mawh zong aa tel lai.