“Chin miphun caah kan herh bik mi cu, Panglong in kan rak sungh cang mi miphun mahte khuakhannak covo khuakhirh tthan kha a si ko.”

Thantlang Par Cazual le Chinchin Pekthang Biaruahnak

A ra lai mi 2020 thimnak ah Thantlang peng in State Hluttaw No.1 hmun ah CNLD party in ai cuh ding mi Mai Sing Chin Thang, Chinchin Pekthang le Thantlang Par Editor Phu a tanglei bantuk in biaruahnak kan ngei kho.

Na konglam le na rianttuannak a tawifiannak in kan chim law kan duh.
LEHNAK: Ka min cu Mai Sing Chin Thang, Chinchin Pekthang ka si. Ka pa cu Pu Pek Thang (Hlawnching) Vanzang khuami a si; ka nu cu Pi Biak Vel (Hlawnching) Hriangkhan khuami a si. Ka nu nih cun a kan tleitaak cang, Falam ah khua a sa mi kan si. Kan pa min cu Pu Ni Ni a si i fapa pahnih kan ngei, Salai Van Lal Zual le Salai Christopher an si. Atu lio ka rianttuan mi cu Tlangcung mi party 22 funtom mi Nationalities Brotherhoods Federation ( NBF) ah director ka ttuan. Cun kan ram remdaihnak kong a ttuan cuahmah mi Union Peace Dialogue Joint Committee (UPDJC) le Union Peace Conference 21st Panglong ah facilitator ka ttuan.

State Hluttaw No.1 ah nai zuam lai tiah kan theih, zeitik in dah thimnak luh ding in nai timh i nai timhnak a ruang?
LEHNAK: Chin ramkhel hi ka rak no deuh lio tein ka si khawh tawk tein ka rak i zuam ve. Abik in CNF le ralkap cozah chawnhbiaknak caah kum 2002 hrawngin ka si khawh tawk tein ka rak cawlcang ve i kum 2007 i Rih/Ttio ah CNF le cozah a voi khatnak chawnhbiaknak an rak tuah zongah biatak tein ka rak i tel ve. Cutin kum 2010 ah Chin party dirhnak zongah ka si khawh tawk in ka rak tawlrelpi ve hna. Asinain kei hi tlangcung party dihlak funtomnak le hriamtlai le cozah remdaihnak rian ka rak ttuan caah MP tu cu kum 2015 ah Falam ah miphun party in ka rak icuh. Kum 2020 thimnak zong cu ka thinlung cun ka ruah peng mi a si ko. Khatlei ah tlangcung party phu 22 funtomnak ah director ka ttuan liopi a si caah le 21st Panglong (UPC) rampi remdaihnak le federal cabuai cung biaruahnak ah an ka hman lio a si ve caah kap tampi in ka zoh.

Culio ah CNLD kan party upa hna nih siseh, Thantlang upa cheukhat nih siseh, hmun kip um ka hawile upa pawl nih Thantlang State 1 hmun ah na luh awk a si tiah an ka sawm an ka fial i CNF upa hna zong ruahnak ka hal hna tik ah na luh ah a ttha ko an ka ti ve. Khatlei in ka kumkhua, ka dirhmun le nihin kan ramkhel zongin atu hi miphun caah MP ttuan in i pumpek hi a herh bik caan a si ti ka ruah ve caah ka luh mi a si.

A ra lai ding 2020 thimnak nai cuh lai nakding ah hin zei bantuk thil hi dah na caah zuamcawhtu (challenge) an si?
LEHNAK: Pakhatnak ahcun miphun covo khuakhirh tthan ding le miphun damnak dingah pumpek in rian kan ttuan kan ti lioah pumpak le chungkhar ca menmen ah meikhu cuan le cang-ai khorh ramkhel an rak tam ngai ve mi a poi ngaingai. A man a sung tuk mi kan vote pakhat hi kan miphun le ram sersiamnak caah hman i timh lio ah mah le chungkhar ca le simaanking ca men ah a luangliam tuk sual hnga maw ti hi ka phaang ko.

Pahnihnak ah nu ka si tikah furpi nikhua i ramkhel caah khualtlawn le vahvaih hi ahlei in ka re cu a thei deuh ko. Cun Laimi tampi cu ramkhel le hruaitu hi pa nih ttuan ding ti mi lungput nih a kan khuhchilh ngai fawn. Asinain, nusal, nihinni ah cun, Lai nu zong nih ramkhel hi pa bantuk in kan ttuan khawh ve ko ti mi hi a langhtertu pakhat si ve ka duh.

Ramkhel rianttuannak ah nai tlaih mi vision le policy?

LEHNAK: Pakhatnak cu kan miphun thazaang tthawnter i miphun covo khuakhirh tthan hi a si ko. Cucaah 2002-2007 lio hrawngin CNF rianttuannak ah biatak tein ka rak dirpi hnanak a si. Kan miphun caah a biapi bik cu miphun mahte khuakhannak covo (self-determination and federal) khuakhirh tthan hi a si. Cu ahcun ka nunchung ramkhel ka ttuanmi vialte hi santlai seh ti ka duh.

Pahnihnak ah Chin nu pawl an nun le covo hi cawisan ka duh. Kan Khrihfa nun he i kalh lo in le kan Chin nunphung tharchuah in Chin nu pawl covo cawisan khawh a si ko tiah ka pom i atu UN nih a kalpi mi SDG-2030 program hmang in Chin nu tthanchonak le cawisannak tampi kan tuah khawh ti mi hi ka hmuh mi a si. Cucaah upadi phunglam sersiam le tharchuah ding tampi a um i nu tthanchonak cozah nih lam a phih mi le a awnh zia a thiam lo mi pawl ttuan le cawisan ding.

Pathumnak ah khuate lei tthanchonak simaanking hi cozah budget lawng si lo in NGO/INGO le UN tang in tampi luhter ka duh. NGO lei rianttuannak ah hin kum 20 tluk ka ttuan ve cang tikah pehtlaih ding tampi ka hngalh hna i kan party nih kan theih ko hna. Tthanchonak project suaisam daan (idea) ngei in tthanchonak lamsial ka duh.

A ra lai mi thimnak ah teinak ka hmu lai tiah zeitluk in dah zumhnak na ngeih? Zeitindah mizapi sinin zumhnak na co khawh lai?
LEHNAK: Kei hi Chin nu lakah a fim bik, a thiam bik le rianTtuan kho bik cu ka si lem lai lo. Asinain ka si khawh tawk tein miphun caah tiin kum 20 nawn kai zuam ve cang. Atu lio ah remdaihnak rian ah siseh, federal miphun covo khelnak ah siseh lohma ban tampi ka ngei tiah kai ruat fawn. Cun Chin nu nun cawisannak zong tampi tuah ka duh rih. Chin cozah i tthanchonak lohma zongah ka diriam lo mi le nor ka duh mi tampi a um. Cucaah tutan hi cu ka caah chan khat chuak ah rian pipa bik ttuan zong ka duh ve caah ka biak mi ka Pathian le Thantlang peng kan mizapi nih caanrem nan ka serpiak lai i teinak zong ka hmuh ko lai tiah ruahchannak nganpi ka ngei ko; a nawl zong kan nawl fawn hna.

Tu lio Chin miphun caah zeidah a herh bik mi a si tiah na ruah?
LEHNAK: Tu lio Chin miphun caah kan herh bik mi cu, ka chim cang bang khan, Panglong in kan rak sungh cang mi miphun mahte khuakhannak covo khuakhirh tthan kha a si ko. Cucu federal phung sernak in kan ngah tthan a hau. Lam le sul, ti le mei le sianginn ti pawl hi cu aho cozah kai zongah rampi budget in tuah ding mi an si ko. Kan miphun covo kan sunghnak kum 130 a si cang—Mirang kut ah kum 60, Kawl tangah kum 70. Cu chungah kan hrapcheu cu an kan dolh cang. Hitin miphun mahte khuakhannak ngei lo in hmailei kum 30 in 50 karlak kan kal rih ahcun an kan dolh dih ko hnga. Cucaah abik in tthangthar mino nih Chin miphun caah tthanghphawknak hi kan herh bik lio a si ko tiah ka ruah.

Minister pek ding si law zeidah nai thim lai? Zei ruangah?
LEHNAK: Minister (vuanci), hi pawl hi ka ramkhel i kawltung cu an si lo nain ka ngah ahcun miphun caah ka saduhthah tlamtlintertu cu an si lai tiah ka ruah. Asinain, Chin miphun caah cun kap tampi in lohma domh a hauh caah le ministry ti mi cu term khat le term khat ‘min pek ning le chiah ning’ ai khah lo caah cu theng ti mi chim ding a tuan rih rua tiah ka ruah.

Chinram tthanchonak caah ttuan na duh mi panga in.

LEHNAK: Chinram tthanchonak caah a herh bik mi cu fimcawnnak hi a si ko tiah ka ruah. Chin miphun cu hawidang ramtthen bang milu kan tam lo, leicung leitang thilchuak a tlawm i sehzung rian a tlawm. Cucaah fimcawnnak hi “number one” ah chiah a herh.

Pahnihnak ah sifahnak doh hi a si. Chinram hi Kawlram i ramtthen 14 lakah sifak cem kan si. Kawlram dihlak sifahnak buaktlak in 24% a si lioah Laitlang cu 58% a si. Lung a fak tuk. Zoh ngam hmanh a si lo. Kan Laitlang cozah nih cu dohnak caah kum 10 chungah master plan zong an chuahpi kho lo. SDG-2030 dih hlan ah Laitlang hi sifak bik sinak in luat usih ti ka duh. Cu caah Chin nu le ngakchia mino nuncawi hi a biapi bik pakhat a si. Chin nu nih rian tampi an ngah ding le an covo a hman zia an thiam nakding le hmai i an fon deuh nakding ah rambua pahtu pakhat si ning ti ka duh. Upadi le project tampi tuah ka duh.

Palinak ah eihmuarnak hi a hram in bongh ka duh. Hihi kan party policy i biapi bik pakhat ah chiah mi zong a si fawn. Eihmuarnak hi Mizoram bantuk in kan khuatlang ah cancer zawtnak bantuk in ai benh lo ding hi a biapi tuk. Thantlang khua innhmun samhnak, khuate lei ah company pawl rianttuannak le cozah rian soknak ah eihmuarnak a tam tuk mi hi ralttha taktak in ka doh lai.

Adonghnak ah kan biaknak covo hi biatak tein khel ka duh. Kan biakinn/biaknak hmun vialte cozah theihpi mi license ngah dingin ka thazaang um-ek in kai zuam lai. Thantlang biakinn (hmun) a dihlak ti awk in cozah license ngei lo in an um. Hihi atu tein luhhnawh a hau. Cun Laitlang ah biaknak budget tthenhphawt tikah 13% lawng a si mi Buddhist nih tam deuh an co mi hi ka doh lai. Khrihfa 85% kan si caah budget zong tam deuh kan ngah ding a si. Cun, Thingyan titoih puai vial Chin cozah nih tuahpiak i Christmas le Thawhtthan tuahpiak ve lo hei ti pawl le Zarhpini zei an kan relpiak lo mi pawl zong ralttha tein ka doh lai.

Careltu mizapi sin biacah na duh mi. Thantlang peng hi Chinram ah cun ramkhel ah ai tthangphawk bik kan si lai tiah ka ruah. Mirang dohnak lio tein roling tuanbia a ttial mi kan si. Chin miphun ramkhel ah daamti pahtu Pu Hrang Nawl (CNO) siseh, Pu Lian Hmung Sakhong (CNLD) chuahkehnak peng le tlang kan si. Chin miphun dohthlennak caah CNF nih surlu le suttung a bunhnak hmun kan si. Chin miphun covo khuakhirh tthannak le tthanghphawknak caah pengtlang dang zong nih cuanh mi kan si ti hi i philh hin hlah usih ti ka duh.

Cucaah tutan cu miphun sersiam caan a si i miphun tthanghphawk caan a si bang lungawttawmnak um hin lo tein miphun mithmai hngaltertu dingah Thantlang peng mizapi nih miphun party ah kan vote rawn dih ko hna usih tiah kan nawl hna. Tampi kai lawm. Laaknak: Thantlang Par, Vol. 12, No 2, Chiapa 27, 2020